दाङ देउखुरी जिल्ला मध्यपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्र राप्ती अञ्चलको सबैभन्दा सुगम एवं विकसित जिल्ला हो। यस जिल्लाको दक्षिणमा भारतको उत्तर प्रदेश,पूर्वमा प्युठान, अर्घाखाँची र कपिलवस्तु जिल्ला, उत्तरमा सल्यान, प्युठान, रोल्पा जिल्ला र पश्चिममा बाँके र सुर्खेत जिल्ला पर्दछन्। विभिन्न धरातलीय बनावटले घेरीएको यो जिल्ला समुद्र सतहदेखि २१३ मीटर उचाइबाट शुरु भई २०५८ मीटर उचाइसम्म फैलिएको छ। यो जिल्लाको कूल क्षेत्रफल २९५५ वर्ग किलोमीटर रहेको छ। यस जिल्लको पूर्व पश्चिम लम्बाई ९० कि.मी.र उत्तर दक्षिण चौडाइ ७२ कि.मी.छ। यस जिल्लामा कूल ३९ गाउँ विकास समिति र २ नगरपालिका छन्। यस जिल्लको सबै भन्दा कम उचाइ भएको ठाउँ सिसहनिया गा.वि.स.अन्तरगत पर्ने भानपुर हो, जुन समुद्र सतहदेखि २१३ मीटर उचाइमा रहेको छ। त्यस्तै यस जिल्लको सबैभन्दा अग्लो उचाइमा रहेको ठाउँ हाँसीपुर गा.वि.स. अन्तर्गत पर्ने अर्खले हो, जुन समुद्र सतहदेखि २०५८ मीटरको उचाइमा रहेको छ।
भित्रि मधेशमा पर्ने यो उपत्यका उत्तरमा महाभारत र दक्षिणमा चुरे पहाडले घेरिएको छ। दाङ एसिया कै ठूलो उपत्यका हो । दाङ जिल्लामा उपत्य देउखुरीमा पनि पर्दछ।
दाङ देउखुरीमा उल्लेख्य संख्यामा थारुहरू बस्दछन्। पहिले औलो लाग्ने भएकोले दाङमा थारुहरूको मात्र बस्ति थियो। तर औलोको औषधि हुन थालेपछि बिभिन्न जातका मान्छेहरू बसाई सरे। बसाइ सर्नेहरूलाई साधारणतया पहाडी वा पहाडिया भन्ने गरिन्छ। अहिले दाङ देउखुरीमा थारुहरू अल्पसंख्यकमा पर्दछन्। कतिपय मानिसहरू दाङ देउखुरीमा पहिले थारु राज्य थियो भन्दछन्।
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
हापुर रतनपुर बगिया निवासी श्री टेकनाथ गौतमका अनुसार दाङ देउखुरी जिल्ला भन्नाले दाङ र देउखुरी दुबै उपत्यका र पानी ढली बुझिन्छ। पहाडका मैदानलाई बुझाउने संस्कृतको “द्रोण” शब्दबाट दाङ र पहि– लो बस्ती दवपुरबाट देवपुरी भन्दा भन्दै देउखुरी बनेको हो।
पश्चिम–दक्षिणबाट यहाँ आइ पहिले बस्ने जाति थारु हुन्। ती पछि बाहुन र अनि पछि अरु जातिका पहाडबाट यहाँ आई बसेको बुझिन्छ। २०१४ सालसम्म यहाँ बढी संख्या थारुको, दोस्रो बाहुनको र अनि अरु जातको थियो। नयाँजमीन आवाद गर्न पाइने व्यवस्थाले बढी संख्यामा थारुहरू नयाँ मुलुकतर्फ सर्न लागे। बिर्ता उन्मुलन तथा भूमि सुधार थोरै समयका अन्रालमा भएको हुनाले थारुहरूले बाहुनलाई धमाधम जमीन बेच्न लागे। त्यसैबेला दाङबाट औलो उन्मूलन गरियो। औलोको डर रहेकोले थारुले छाडेको जमीनमा पहाडबाट मानिसको ओइरो लाग्यो। फलस्वरूप थारुहरूको संख्या घट्दै गयो।
अघिदेखि दाङको उत्तरी काँठ पहाडी राजाहरूका अधिनमा र दक्षिणको मैदान भाग थारु राजाका अधिनमा थियो। बिक्रमको चौधौँ शताब्दीको आखिरतिर यो जुम्लाको अधिनमा थियो। वि.सं.१४८० तिर सवारी कोटका राजा रतनपाण्डेले थारु राज्यलाई आफ्नो राज्यमा मिलाएर रत्न परिक्षित नामले दाङका राजा भए।
केही समयपछि उनले बझाङबाट राजकुमार झिकाई आफ्ना ठाँउमा राजा बनाएर आफुले नाथ संप्रदायको दीक्षा लिई त्यसको प्रचारमा पश्चिमोत्तर भारततिर लागे। रतननाथले छाड्दा दाङ राज्यको विसतार शिवराज इलाकाको अर्रासोता देखि पश्चिम राप्तीसम्मको तुलसिपुर भनिने इलाकामा पनि थियो। नेपालको एकिकरणका बेला सम्वत् १८४३मा दाङका राजा नवल सिंहले तापाका लडाईमा विरगति प्राप्त गरे।
पछि उनका राजकुमार दिलेर सिंहले पूरा दाङ देउखुरीको रक्षा गर्न सकेनन्। आफ्नो आधा राज्य तल्सीपुरको तराई मात्र बचाई त्यहीका मात्र राजा भै बसे। गोर्खालीले जितेको दाङको देउखुरी पृथ्वीनारायण शाहकी छोरी सल्यानका युवराज्ञीलाई विर्ता भनी दिए। वि.सं.१८६५मा सल्यानको राज्य नेपालमा मिल्दा दाङ देउखुरी पनि नेपालमा मिल्यो। वि.सं. १८९४ सालमा दरबारका कुनै कुमारीको विवाह गरिदिंदा सल्यानी राजा बंशज तेजबहादुर शाहलाई राजा पद र पश्चिमी दाङ फलाबाङ राजाका नामले प्रदान गरियो र दाङ देउखुरी खण्डीत भयो।
नेपाल एकिकरण पश्चात् दाङ देउखुरी सल्यान गौंडाका मातहतमा थियो। वि.सं. १९३८ सालमा दाङको मैदानी भागलाई तौलिहवा गोश्वाराका, १९९६ सालमा भैरहवा गोश्वाराका २००३ सालमा नेपालगंज गोश्वाराका मातहतमा गराइएको थियो। २००७ सालसम्म यहाँ माल, अदालत, हुलाक, इन्सपेक्टर अफिस मात्र थिए। २००८ साल जेठ ३ गतेदेखि छुट्टै जिल्ला मानियो र यहाँ वडा हाकिम रहन थाले। २०१७ सालमा राप्ती अञ्चलको सदरमुकाम दाङ देउखुरी मानिए पछि यहाँ अञ्चलाधिस रहन थाले।
फलावाङ राज्य वि.स. २०१८ सालमा उन्मूलन भएपछि दाङको पश्चिमी भाग र अघिदेखि सल्यानतर्फ रहेको दाङको उत्तरी पानी ढली २०३० सालतिर दाङ देउखुरीमा मिलेपछि दाङ देउखुरी आजको अवस्थामा आयो। [२]
भौगोलिक अवस्थिति
अक्षांश: २७.३७" उत्तर देखि २८.२९" उत्तरसम्म
देशान्तर: ८२.२" पूर्व देखि ८२.५४" पूर्वसम्म
सिमाना: पूर्व कपिलवस्तु अर्घाखाँची र प्युठान, पश्चिम बाँके र सुर्खेत, उत्तर सल्यान र रोल्पा, दक्षिण भारतको उत्तर प्रदेश
क्षेत्रफल: २९५५ वर्ग कि.मी.
औषत लम्बाइ: ९० कि. मी.
औषत चौडाइ: ७० कि.मी.
भौगोलिक विभाजन: पहाडी गा.वि.स.: हाँसीपुर, लोहारपानी, काभ्रे, सैघा, र स्यूजा , भित्री मधेशः अन्य ३४ गा.वि.स. र २ नगरपालिका
सबभन्दा अग्लो भाग: हाँसीपुर गा.वि.स. अर्खले (समुन्द्र सतहदेखि २०५८ मी. उचाईमा)
सबभन्दा होँचो भाग: सिसहनिया गा.वि.स. (भानपुर समुन्द्र सतहदेखि २१३ मी। उचाइमा)
प्रमुख नदी र तालहरू[सम्पादन गर्ने]
प्रमुख नदीहरू: राप्ती बबई ग्वार खोला
प्रमुख तालहरू: बाह्रकुने दह, चरिङ्गे दह, ज्यामिरे ताल, तत्त्व कुण्ड, भोटे दह, जखेरा ताल, पुरन्धारा झरना, धागेछहरा आदि।
धार्मिक तथा पर्यटकीय क्षेत्र[सम्पादन गर्ने]
चौघेरा रत्ननाथ मन्दिर, अम्बिकेश्वरी मन्दिर, धारपानी मन्दिर, बराह मन्दिर, गढीटाकुरा मन्दिर, कालिका-मालिका, सुदय रामेश्वर मन्दिर, बगारबाबा मन्दिर, रिहार, देवीकोट मन्दिर,मन्थोर्या मन्दिर आदि।
व्यापारिक महत्वका स्थानहरू
घोराही, तुलसीपुर, लमही, भालुबाङ, नारायणपुर, कोइलाबास, हापुरे, पर्सेनी आदि
सन्तोषकुमार गुप्ता । दाङ २९ पुस । जिल्ला प्रशासन कार्यालय दाङमा प्रमुख जिल्ला अधिकारी मेघनाथ काफले दाङ आए सकेका छन् । तीन हप्ता देखि प्रमुख जिल्ला अधिकारी बिहिन बनेको दाङमा गृहमन्त्रालयले मेघनाथ काफ्लेलाई प्रमुख जिल्ला अधिकारीको जिम्मेवारी दिएर पठाएको छ । नयाँ प्रमुख जिल्ला अधिकारी काफ्ले दाङको प्रमुख जिल्ला अधिकारीको जिम्मेवारी सम्हालेर काम थालेका छन् । सर्लाही जिल्लाको प्रमुख जिल्ला अधिकारी भएर काम गर्नुभएका काफ्लेको एक महिना अगाडी मात्र गृह मन्त्रालयमा सरुवा भएको थियो । तत्कालिन प्रमुख जिल्ला अधिकारी दिपक काफ्ले सरुवा भएर पुस ९ गते ललितपुर गएपछि तीन हप्ता सम्म प्रशासकिय अधिकृतको भरमा प्रशासन चलेको थियो । तीन दशक देखी निजामती सेवामा हनुभएका प्रमुख जिल्ला अधिकारी काफ्लेले छिट्टै सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी पनि आउने जानकारी दिनुभयो । विहिबार हाजिर भएका प्रमुख जिल्ला अधिकारी काफ्लेले सबैको सल्लाह, सुझाव र आबस्यकताका आधारमा जिल्लाको सुरक्षा व्यवस्था र नियमित कामहरुको नियमन गर्ने प्रतिक्रिया दिएका छन् ।
यस बिषयमा तपाइको प्रतिक्रिया...!