जमुना गजुरेल | कात्तिक २८, विदुर | पीपलटारको कुमाल जातिले अहिले माटाको भाँडा बनाउन छाडेको छ । आधुनिकताले प्रवेश गरेपछि करीब बीस वर्षदेखि उनीहरुले माटोबाट बन्ने सबै प्रकारका सामग्री बनाउने र बेच्ने काम छाडेका हुन् । 

विदुर नगरपालिका–५ र ६ मा कुम्हालेका करीब १६० घरधुरी छन् । पीपलटार, बट्टार, इनारपाटी, माझीटारलगायत ठाउँमा पहिले पहिले कुमालहरुले माटाका भाँडा बनाउने र ती भाँडा गाउँगाउँमा लगेर बेच्ने र पैसा लिने र अन्नसँग साट्ने गर्थे । हाँडी, दियो, पानस, हुक्का, चिलिम, खुत्रुके, गाग्रो, आरीलगायत माटाका सामग्री नुवाकोटका विभिन्न ठाउँमा बोकेर लगी बेच्ने गरेका थिए । नुवाकोटका सबै ग्रामीण भेग बुधसिङ, दाङसिङ, र्गोस्याङ, खड्गभञ्ज्याङ, तारुका, नेवारपानी ,दर्शनटार, दुईपीपल, दुप्चेश्वर, सामरी, टक्सार लगायत ठाउँमा थुञ्चेमा बोकेर बेच्न जाने गर्थे । 

उनीहरु ती माटाको भाँडालाई पैसा, चामल, कोदो र अन्नसँग साट्ने गर्थे । । उनीहरुले माटाकै भाँडाहरु बेचेर आफ्नो घरायसी समस्या टार्ने गर्थे । आफ्नो घरखर्च त्यसैबाट चलाउने गरेको पीपलटारका श्रीकृष्ण कुमालले बताउनुभयो । “आजकल कुमाल जातिले ती सबै कामहरुबाट सन्न्यासै लिइसकेको भन्दा फरक पर्दैन ” श्रीकृष्णले भन्नुभयो, “सबैलाई अहिले विलासिताका सामानहरुले तानिसकेको छ । काम गरेर खान लाज भएको पनि हो एक हिसाबले भन्नुपर्दा । बजारमा प्लाष्टिक, सिलाबर(आल्मुनियम), स्टिल र चरेशका भाँडाहरु जति पनि पाइन्छ, अब माटाका भाँडाहरु कसले किन्ने ? यस कारण पनि कुमालहरुलाई माटाको भाँडाहरु बनाउन जाँगर नचलेको हो नि ।” 

बीस वर्ष पहिले कुम्हालेहरुले आफ्नो जीविकोपार्जन माटाका भाँडाबाट गर्दै आइरहेका थिए । उनीहरुले घरको खर्च, बालबालिकाको पठनपाठन, उपचारलगायत खर्च यसैबाट धानिरहेका थिए । “यत्तिकै बस्नु साटो माटाको भाँडाहरु बनाउने काम गरेर रोजगारीको सिर्जना गरी मनग्य आम्दानी गर्न सकिन्छ । सीप भएका सबै कुमालहरु मिली माटोको भाँडा बनाउने एउटा उद्योग नै सञ्चालन गर्न पनि सकिन्छ”, स्थानीयवासी रामराजा कुमाल बताउनुहुन्छ, “कसले भनेको कसले सुन्ने, बजारमा रेडिमेड भाँडाहरु प्रशस्त पाइन्छ । कसले माटाका काम गर्ने र खै ।” 

नुवाकोटमा पहिला पहिला माटाको भाँडाहरु भने जति किन्न पाइन्थ्यो तर आजकल केही बजारमा मात्रै पाइन्छ । पहिला माटाका भाँडाहरु बनाइरहेका कुम्हालेहरु नै बजारमा प्लाष्टिक र सिलावरकाका भाँडा किन्छन् । “पहिला आफ्नै गाउँमा भने जति माटाका भाँडाहरु किन्न पाइन्थो तर अहिले ती सामग्रीहरु कहाँ पाउनू”, पीपलटारका ५२ वर्षीय रामप्रसाद खतिवडा बताउनुहुन्छ । “पानी खाने गाग्रो, मकै भुट्ने हाँडीलगायत घरायसी सामान बजारमा गई किन्नुपर्ने बाध्यता अहिले नुवाकोटका सबै नागरिकलाई परेको छ । 

नुवाकोटमा कुमाल जातिले माटाको भाँडा बनाए तापनि बजार नपाउँदा समस्या पर्ने गरेको थियो । माटाका भाँडा चाँडै फुट्ने सभ्भावना बढी भएकाले पनि यो पेशा अति नै सङ्कटमा परेको हो । माटाको भाँडा बनाउन मात्र हैन यहाँको कुमाल समुदायले अहिले कुमाल भाषासमेत बोल्न बिर्सिएको छ । पुराना काम र भाषासमेत नजान्नाले आफ्नो पहिचान नै लोपमा पर्न सक्ने प्रसाद कुमाल बताउनुहुन्छ । कुमालहरुले आफ्नो भाषा नजान्ने, परम्परा नमान्ने, नयाँ युग र फेशनका कारण आफ्नो संस्कृति हराउँदै गएको उहाँको भनाइ छ । केही ज्येष्ठ नागरिकले मात्र कुमाल भाषा थोरै जान्दछन् । प्रकृतिपूजक यहाँका कुम्हालेहरु धेरैले हिन्दू धर्म र संस्कृति अपनाए पनि केही इसाई धर्मतिर लागिसकेका छन् ।