रेडियो

  जिल्ला छान्नुहोस्


उदयपुर - UDP

जिल्ला जानकारी

उदयपुर - UDP / समाज

ऐतिहासिक पञ्चावती गढीमाईको मन्दिर उपेक्षित

Posted on: 19 Sep, 2017

हरिकुमार राई। असोज ३, उदयपुर। उदयपुरगढी गाउँपालिका, गढीमा रहेको ऐतिहासिक पञ्चावती गढीमाईको मन्दिर उचित जीर्णोद्धारविना उपेक्षित अवस्था छ । 

भौतिक व्यवस्थापनमा ध्यान जान नसक्दा मन्दिर दिनानुदिन छायामा परेको स्थानीयवासी बताउँछन् । विसं १८३१ मा चौदण्डीगढीबाट राजा उदयपुर सेन पञ्चावती गढीमा आएर गढीमाईको मन्दिर स्थापना र छुट्टै दरबारसमेत निर्माण गर्न लगाई शासन सञ्चालन सुरु गरेको गढीका वयोवृद्ध शेषप्रसाद खतिवडा बताउनुहुन्छ । 

राजा उदयले आफैँ बिहान, बेलुकी देवीको मन्दिरमा पूजा तथा आराधनासमेत गर्ने गरेको अर्का जानकार होमबहादुर राउतको भनाइ छ । विसं १८३० तिर गोरखाका राजा पृथ्वीनारायण शाहका प्रमुख सेनापति अभिभानसिंह बस्नेतको नेतृत्वको फौजले पूर्वी नेपाल एकीकरण गर्ने क्रममा चौदण्डीगढी र उदयपुरगढीलाई आक्रमण गरेर नेपालमा गाभेपछि उदयपुरगढी दरबार र पञ्चावती मन्दिर नष्ट गरेको ७५ वर्षीय रितराज भट्टराई बताउनुहुनछ । 

एकीकरणपछि पञ्चावती मन्दिर जीर्ण बन्दै गएपछि मन्दिरभित्र रहेका महत्वपूर्ण मूर्ति तथा धातुका वस्तु चोरिएको थियो । पछि विसं १९७२ तिर स्थानीयवासी एक मगर युवकले सपनामा पञ्चावती गढीमाई देवीको चोरी भएको पञ्चमूर्ति जंगलमा रहेको संकेत पाएपछि मूर्ति उत्खनन गरेर पुनःमन्दिरमा स्थापना गरेको बताइएको छ । 

पञ्चायत कालमा मन्दिरको जीर्णोद्धार र रेखदेख गर्ने काम नभएपछिपछि मन्दिर झनै जीर्ण बन्दै गएको र मन्दिरका मूर्ति पुनःचोरी भएको भट्टराई बताउनुहुन्छ । 

छयालीस सालपछि मन्दिरको जीर्णोद्धार नहुनु र मन्दिर परिसर आसपास क्षेत्रमा सरसफाइ नहुनु, मन्दिरतर्फ जाने बाटो तथा सडक व्यवस्थापन नहुनुका कारण पञ्चावती गढीदेवीको मन्दिर झनै छायामा पर्दै गएको स्थानीवासी बताउँछन् । 

मन्दिरको इतिहास बचाउनका लागि आफूहरुले पटक पटक पुरातात्विक विभागदेखि सम्बन्धित मन्त्रालयसम्म पुगेर मन्दिरको जीर्णोद्धार गरिदिन र बजेटको व्यवस्थापन गरी भौतिक व्यवस्थापनमा सुधार गरिदिन अनुरोध गरिसकेको पञ्चावती माविका पूर्वप्रअ तथा शिक्षक इच्छालाल परियारले जानकारी दिनुभयो ।

गढी आसपासका स्थानीयवासी केही मन्त्री, मन्त्रालयका सचिव तथा राजदूतसमेत भइसके पनि उनीहरुले मन्दिरको संरक्षण र सम्बद्र्धनमा कुनै आवाजसमेत नउठाएको स्थानीयवासी रामबहादुर मगर बताउनुहुन्छ । 

विसं २०६७ मा तत्कालीन गाविसबाट केही बजेट विनियोजन गरेर मन्दिरमा केही नयाँ मूर्ति स्थापना गरिएको, मन्दिर सफाइ र रङरोगन लगाई हेर्नलायकको बनाउने प्रयास भने भएको समेत मगर र भट्टराईले बताउनुभयो । 

उदयपुरको नाम नै गढीका सेन राजा उदयबाट रहन गएको र उनैले स्थापना गरेको पञ्चावती गढीमाई भगवतीको मन्दिर हुनाले यसको विशेष महत्व रहेको उदयपुरगढीवासी बताउँछन् । 

पृथ्वीनारायणका फौजले आक्रमण गरेपछि राजा उदय गढीबाट नै बेपत्ता भएको र पुरानो दरबार परतिर गढीको टुप्पामा अलप भएको किंवदन्ती पाइन्छ । 

स्थानीयवासी रामबहादुर मगर भन्नुहुन्छ, “राजा उदय सेन अलप भएर गढीको पछिल्तिरको डाँडामा रहेको भनाइ छ, त्यसैले अहिले पनि बिहान बेलुकी गढीको परतिर डाँडाको टुप्पोमा मादल बज्ने गरेको आवाज सुनिने गरेको छ । यो कुरा सत्य हो, सबैले सुन्न सक्छन् ।” राजा उदय मादल बजाउने मन्दिरमा भजनकीर्तन गर्ने खालका थिए, यसै कारण अहिले पनि उनको मादल उनी अलप भएको स्थानमा बज्ने गरेको भनाइ छ । 

गढीमाईको मन्दिरको ठीक उत्तरपश्चिम दिशाको ५० मि परतिर नै राजा उदयको पुरानो दरबार अहिले पनि छँदैछ । यस क्षेत्रमा अहिले विभिन्न वनस्पति उम्रेर ढाकेको छ । 

उदयपुरगढी गाउँपालिकाका अध्यक्ष मोहन मगर र उपाध्यक्ष सानु राउतले आफू गाउँपालिकामा निर्वाचित भएर आएपछि मन्दिर व्यवस्थापन गर्न अलिकति बजेटको व्यवस्थापन गरेको र दरबार क्षेत्रलाई पर्यटकीय स्थान बनाउन पहल गरेको बताउनुहुन्छ । 

गाउँपालिकाको बजेटले मात्र सम्भव नहुने हुनाले सबैको पहलमा राष्ट्रियस्तरबाट नै योजना व्यवस्थापन गर्न सके उदयपुरगढीमा पर्यटन विकासको समेत हुन सक्ने उहाँहरुको धारणा छ । 

अहिले पनि तीज, कृष्णाष्टमी, बडादशैँ, शिवरात्रि, रामनवमी आदि चाडपर्वमा गढीमाईको मन्दिरमा मेला लाग्ने र पूजा तथा आराधना हुँदै आएको छ । उदयपुरबाहेक सप्तरी, सिरहा, सिन्धुली खोटाङ, ओखलढुंगाबाट समेत ठूलो संख्यामा भक्तजन गढीमाईदेवीको दर्शन र पूजा तथा आराधना गर्न आउँछन् ।  रासस


यस बिषयमा तपाइको प्रतिक्रिया...!

सम्बन्धित सामग्री:

सुनकोशीमा बेपत्ता दुईको शव फेला, एक बालक अझै बेपत्ता

उदयपुर जीप दुर्घटनाका मृतक ८ र घाइते ९ जनाको खुल्यो पहिचान (अपडेट)

उदयपुरमा भिरबाट जिप खस्दा ६ जनाको मृत्यु