१९ कार्तिक २०८१, सोमबार

कोशी प्रदेश

मधेस प्रदेश

बागमती प्रदेश

गण्डकी प्रदेश

लुम्बिनी प्रदेश

कर्णाली प्रदेश

सुदूरपश्चिम प्रदेश

टिप्स

किन बच्चाहरुका लागि स्तनपान महत्त्वपूर्ण छ ? जान्नुहोस्

१८ श्रावण २०८१, शुक्रबार ०३:२७

साउन १८, काठमाडौँ । अगस्ट १ देखि ७ सम्म विश्व स्तनपान सप्ताह मनाइन्छ । हरेक नवजात आमाले आफ्ना बच्चाहरूलाई स्तनपान गराउँदा ध्यान दिनु पर्ने केही महत्त्वपूर्ण कुराहरू रहेका छन् । जस्तै नयाँ आमाको आहार, कुन बानी छोड्नुपर्छ, कस्ता शारीरिक र मानसिक समस्याको सामना गर्नु परेको छ भन्ने कुरा निकै महत्वपूर्ण हुन्छन् ।

जन्मको पहिलो दिनदेखि छ महिनासम्म बच्चालाई चाहिने सबै पोषक तत्व आमाको दूधमा पाइन्छ । त्यसैले, यो अवधिमा बच्चाहरूको लागि स्तनपान धेरै महत्त्वपूर्ण हुने विज्ञहरुले बताएका छन् । त्यसपछि ६ महिनादेखि १२ महिनासम्मको अवधिमा बच्चालाई चाहिने पोषक तत्वमध्ये आधा आमाको दूधबाट प्राप्त हुन्छ । यो समय हो जब बच्चाहरूलाई ठोस खाना सुरु हुन्छ । यसपछि पनि एक वर्षदेखि दुई वर्षसम्मका बालबालिकालाई आवश्यक पर्ने पौष्टिक तत्वमध्ये एक तिहाइ आमाको दूधबाटै उपलब्ध हुन्छ ।

कतिपय मानिसहरु आमाहरुको स्तनको आकार अनुसार आमाको दुध कम वा बढी हुन्छ भन्ने विश्वास गर्छन् । तर विशेषज्ञहरुले यसलाई अस्वीकार गरेका छन् । आमाको दूध उत्पादनसँग स्तनको आकारको कुनै सरोकार नहुने उनीहरुको भनाइ छ ।

सन् २०२४ को अगस्ट १ देखि अगस्ट ७ सम्म मनाइने विश्व स्तनपान सप्ताहको नारा ‘क्लोजिङ द ग्याप – ब्रेस्टफिडिङ सपोर्ट फर अल' भन्ने राखिएको छ ।

स्तनपानको तीन चरण: 

चिकित्सकका अनुसार बच्चा जन्मेपछि आमाले तीन चरणमा दूध उत्पादन गर्ने गर्छिन  । बच्चा जन्मेको दुईदेखि पाँच दिनपछि कोलोस्ट्रम स्राव हुन्छ । संक्रमणकालीन दूध जन्मेको दोस्रो र पाँचौं दिनको बीचमा दोस्रो हप्तासम्म निस्कन्छ । परिपक्व दूध दोस्रो वा तेस्रो हप्ताबाट स्रावित हुन्छ । कोलोस्ट्रम र परिपक्व दूध बीचको कोलोस्ट्रम दूध सामान्य दूधको तुलनामा पहेंलो रंगको हुन्छ भने परिपक्क दुध सेतो हुन्छ । यसमा कोलेस्ट्रोल, न्यूक्लियोसाइड र इम्युनोग्लोबुलिन जस्ता धेरै एन्टिबडीहरू हुन्छन् जसले बच्चाहरूलाई कुनै पनि संक्रमणबाट बचाउँछन् ।

आमाको दूधमा ८० प्रतिशत पानी हुन्छ भने ठोस खानामा १२ प्रतिशत हुन्छ । यसमा दुई प्रतिशत कार्बोहाइड्रेट र प्रोटिन पनि हुन्छ । यसका साथै यसमा निर्धारित मात्रामा सबै आवश्यक सूक्ष्म पोषक तत्वहरू पनि हुन्छन् जसले बच्चाको पाचन प्रक्रियामा मद्दत गर्छ ।

त्यसैले नवजात शिशुलाई जन्मेको पहिलो ६ महिनासम्म आमाको दूध मात्र चाहिन्छ। अन्य खानेकुरा उपलब्ध गराइँदैन । यहाँ सम्मकी भोक लागेको बेला स्तनपान सही तरिकाले गरियो भने बच्चालाई पानी खुवाउनु पर्दैन ।

स्तनपान अवधि

बच्चा जन्मेदेखि दुई वर्षसम्म स्तनपान गराउनु बच्चाका लागि निकै स्वस्थकर हुन्छ । हामीहरुले प्रायः फ्रिजमा दूध राख्ने र भोक लाग्दा बालबालिकालाई खुवाउने गरिन्छ । बालबालिकालाई फ्रिजबाट सिधै चिसो दूध खुवाउनुको सट्टा दूध सामान्य तापक्रममा नपुग्दा कुर्नु पर्छ र दूध सामान्य भएपछि मात्र बालबालिकालाई दूध खुवाउनु स्वस्थकर हुन्छ ।

दूध भण्डार गरेर पछि बच्चाहरूलाई खुवाउनु गलत होइन, तर यो प्रक्रियामा दूधमा पोषक तत्वहरू कम हुने सम्भावना हुन्छ । चिसो दूध बच्चाको स्वास्थ्यका लागि पनि हानिकारक हुन्छ । तसर्थ, आमाहरूले आफ्ना छोराछोरीलाई एक वर्षको उमेर नपुग्दासम्म उनीहरूलाई प्राथमिकता दिनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।

दूध किन कम उत्पादन हुन्छ ?

आमाले लिने तनावका कारण दूध उत्पादन कम हुने सम्भावना छ । यसबाहेक स्तनको तन्तु अर्थात् कोशिकाको समूह, असंतुलित हर्मोन र कम तौलका कारण पनि आमाले कम दूध उत्पादन गर्छन् । हाइपोथाइराइडिज्म र हार्मोनल समस्याले पनि आमाहरूमा कम दूध स्राव हुन्छ। आमालाई जन्डिस वा अन्य कुनै संक्रमण भएमा डाक्टरहरूले बच्चालाई स्तनपान गराउन सल्लाह दिँदैनन् । तर, यस्ता घटनाको संख्या एक प्रतिशत मात्रै रहेको छ । स्तनपानको समयमा, आमा र बच्चा बीच एक प्रकारको बन्धन बनाइन्छ, जसलाई छालाको छाला बन्धन पनि भनिन्छ । यो बन्धन बच्चाहरूको विकासको लागि धेरै महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । यस अवधिमा बच्चाले आमासँग सुरक्षित महसुस गर्छ । यो बन्धनले बच्चाहरूको शारीरिक र मानसिक विकासमा धेरै हदसम्म मद्दत गर्छ ।

स्तनपान गराउँदा आमाले सधैं बसेर स्तनपान गराउनुपर्छ । बच्चाहरूलाई राम्रोसँग राख्नुपर्छ। सुतेको समयमा बच्चाहरूलाई स्तनपान गराउनु हुँदैन। यो बच्चाहरुको लागी असुविधाजनक मानिन्छ । स्तनपान पछि, बच्चाहरूलाई तपाईंको काँधमा राख्नुपर्छ र पिट्नको लागि पीठमा ट्याप गर्नुपर्छ । बच्चा जन्मेको पहिलो ६ महिना आमाका लागि निकै महत्वपूर्ण हुन्छ । यदि बच्चालाई राती निद्रा लाग्दैन भने, यसले आमालाई पनि निद्रासम्बन्धी समस्या निम्त्याउन सक्छ ।

राम्रो निद्रा आमाको लागि आधारभूत आवश्यकता हो । निद्रासँग सम्बन्धित समस्याहरूले उनीहरूलाई शारीरिक र मानसिक दुवै रूपमा असर गर्छ । विशेष गरी डिप्रेसनसँग सम्बन्धित समस्याहरू निम्त्याउँछ । तसर्थ, यो अवधिमा आमाहरूलाई पति र परिवारबाट बढी सहयोग चाहिन्छ ।

यी कुराहरुलाई ध्यानमा राख्नुहोस्

शिशुको स्तनपान अवधिमा आमाहरूले ध्यानमा राख्नु पर्ने महत्त्वपूर्ण कुराहरू छन् । दैनिक कम्तीमा ३० मिनेट हिड्ने जस्ता मध्यम व्यायाम गर्नुपर्छ । यदि समय छ भने त्यो समय सुत्न र आराम गर्न प्रयोग गर्नुपर्छ । आफ्ना बच्चाहरू सुत्दा आमाहरूले पनि आराम गर्नुपर्छ । यस समयमा उनीहरू अन्य काममा लाग्नु हुँदैन । त्यस्तै आफ्नो मन खुसी राख्ने, आफ्नो मनपर्ने चीजहरू गर्ने, दुबै स्तनबाट बच्चाहरूलाई स्तनपान गराउने जस्ता काम गर्नाले बच्चा र आमा दुवैको स्वास्थ्य राम्रो हुन्छ ।

गर्भावस्थादेखि स्तनपान गराउँदासम्म धुम्रपान र मदिरा सेवन गर्नु हुदैन भने यसो गर्दा पेट दुख्ने, छातीमा इन्फेक्सन हुने र बच्चालाई समेत त्यसको असर हुने हुन्छ ।

त्यस्तै बच्चालाई स्तनपान गराउने आमाले धुम्रपान गर्नु हुदैन । त्यस्तै आम्ले रक्सी पिउनाले पनि दूधको मात्रालाई असर गर्छ भने यसका कारण बच्चाहरूलाई निद्रा र विकाससँग सम्बन्धित समस्याहरू हुन सक्छन् ।

सुत्केरी आमाले के खाने ?

आमाहरूले आफ्नो आहारमा प्रोटिन र फ्याट समावेश गर्नुपर्ने आहारविदहरु बताउछन् । स्तनपान गराउने महिलाले दिनमा तीन पटक उचित मात्रामा प्रोटिन लिनुपर्छ । यसमध्ये ९० प्रतिशत प्रोटिन बोटबिरुवाबाट लिनुपर्छ भने १० प्रतिशत मात्रै मांसाहारीबाट लिनुपर्छ ।

सन्तुलित आहार पनि महत्त्वपूर्ण छ। भिटामिन र मिनरल्सले भरपूर खानालाई आफ्नो आहारको हिस्सा बनाउनुपर्छ । तरकारी, फलफूल र सागसब्जी प्रशस्त मात्रामा प्रयोग गर्नुपर्छ । यी सबै न्यूनतम आवश्यक चीजहरू हुन् ।

बच्चाहरुका लागि स्तनपान किन महत्त्वपूर्ण छ?

आमाको दूधले बच्चालाई छ महिनासम्म पोषक तत्व र एन्टिअक्सिडेन्ट प्रदान गर्छ । आमाको दूधले बच्चाहरूलाई दीर्घकालीन, अल्पकालीन वा कुनै पनि प्रकारको संक्रमण र समस्याबाट बचाउँछ । खानेकुरालाई लिएर धेरै किसिमका अन्धविश्वास ग्रामीण क्षेत्रमा मात्र नभएर सहरी क्षेत्रमा पनि रहेका छन् । उदाहरणका लागि, यो भनिन्छ कि तरकारी वा पालकले बच्चाहरूमा ग्यासको समस्या निम्त्याउन सक्छ, जुन सत्य होइन ।

आमाको दूधको गुणस्तर र मात्रा बढाउनमा बोसो एक महत्त्वपूर्ण घटक हो । तसर्थ, यो महत्त्वपूर्ण छ कि आमाहरूले आफ्नो आहारमा बोसो, प्रोटिन र तरल पदार्थहरू राम्रो मात्रामा समावेश गर्नुपर्छ । यी कुराहरू पालना गर्नाले आमाको दूधको गुणस्तरमा सुधार हुन्छ ।

आमाहरूको लागि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण के हो ?

खानेकुरा, औषधि वा पाउडरको नियमित सेवनभन्दा आमाको मानसिकता बढी महत्त्वपूर्ण हुन्छ । यो आमाको लागि उपयुक्त मात्रामा दूध उत्पादन गर्न सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण छ । दूध उत्पादनको मात्रामा हर्मोन महत्त्वपूर्ण हुन्छ । हर्मोन स्वस्थ रहनका लागि, राम्रो मानसिकता हुनु धेरै महत्त्वपूर्ण छ ।

राम्रो खाना नखाने महिलाले पनि आफ्ना बच्चाहरूलाई राम्ररी र राम्ररी स्तनपान गराउन सक्छन् भन्ने हामीले अनुभव गरेका छौं । आमाको दूध उत्पादनको आहारसँग कुनै सम्बन्ध छैन । हो, आमाको दूध र उनको आहारको गुणस्तरको भने सम्बन्ध छ । 

स्तनपान गराउन डराउने आमाहरू

पहिलो पटक आमाहरूमा हुने डर र अन्धविश्वास रहेको पाइन्छ । एउटी आमाले आफ्नो बच्चालाई स्तनपान गराउन पूर्णतया बेवास्ता गरिरहेकी थिइन् । आफ्ना छोराछोरीलाई स्तनपान गराउनाले आफ्नो स्तन निल्ने डर थियो । सुरुमा ती महिलाले दूध कम भएको बहाना बनाइन् तर काउन्सिलिङपछि उनले आफूले अनलाइन पढेको र गलतफहमीका कारण स्तनपान नगरेको बताइन् ।

त्यस्तै कयौं आमाहरु स्तनपान गराएमा स्तन खुकुलो हुने भन्दै स्तनपान गराउन डराउने गरेको पाइन्छ ।  स्तन खुकुलो हुनुको लागि स्तनपान होइन, उमेर र आनुवंशिकता जिम्मेवार हुन्छ । त्यसैले आफ्ना बच्चाहरूलाई स्तनपान गराउनु उनीहरूका लागि धेरै फाइदाजनक हुन्छ । आमाको दुध अत्यधिक चुहनु प्राकृतिक कुरा हो । यसमा कसैलाई लाज मान्नु पर्दैन । हो, यसले कपडामा दाग र दुर्गन्ध निम्त्याउन सक्छ, त्यति मात्र हो । यसबाट बच्न आमाहरूले अतिरिक्त अन्डरवियर वा नर्सिङ ब्रा प्रयोग गर्न सक्छन् ।

यद्यपि, प्रत्येक आमाको शारीरिक वा मानसिक स्वास्थ्यमा भिन्नता हुन सक्छ । तसर्थ, यदि तपाईंमा कुनै समस्या छ भने डाक्टरलाई सम्पर्क गर्नुनै सहि हुन्छ ।

प्रतिक्रिया दिनुहोस्

मुख्य समाचार
आगरामा भारतीय वायुसेनाको लडाकु जहाज दुर्घटना, पाइलट र को-पाइलटले जोगाए ज्यान पञ्चायतदेखि अहिलेसम्म नेपाल भूमिगत गिरोहबाट चलिरहेको छ: अर्थविद् डा. न्यौपाने इन्टरपोलको रेड नोटिस जारी भएकी एक युवती कम्बोडियाबाट पक्राउ साउदी अरबमा भेटियो करिब चार हजार वर्ष पुरानो शहर प्रधानमन्त्री ओलीको हत्या गर्न उक्साउने रतन कार्की प्रहरी निगरानीमा रविबारे तोसिमाको प्रश्न : पर्याप्त‌ बयान नलिने, म्याद‌ थपिरहने ? बलिवुडका दुई चर्चित फिल्म ‘सिंघम अगेन’ र ‘भूल भुलैया ३’ कति कमाए ३ दिनमा ? रविलाई म्याद थप्न भोलि अदालत उपस्थित गराइँदै, म्याद थपअघि पोखरामा सशक्त आन्दोलन गर्ने रास्वपाको तयारी दीपिका र रणवीरले राखे छोरीको नाम काठमाडौंमा हल्कादेखि मध्यम वर्षा, भोलिबाट मौसममा सुधार देखिने विश्वकप लिग–२ : आज नेपाल र स्कटल्याण्ड भिड्दै पाकिस्तानलाई पराजित गर्दै श्रीलंकाले उचाल्यो हङकङ सिक्सेसको उपाधि दाजुभाई तथा दिदीबहिनीहरु नहुनेले रानीपोखरीमा भाईटिका ग्रहण गर्दै (हेर्नुहोस् फोटो/भिडियो) वेष्ट इन्डिजका वाल्टनले कर्णाली याक्सबाट खेल्ने उपप्रधानमन्त्री प्रकाशमान सिंह शहरी विकास सम्बन्धि कार्यक्रममा सहभागी हुन इजिप्ट प्रस्थान विश्वकप लिग–टू: नेपाल अमेरिकासँग अलआउट, नेपाल ३७ रनले पराजित आज भाइटीका: उत्तम साइत बिहान ११ः३७ बजे यस्तो छ आजको मौसम पूर्वानुमान: बिभिन्न प्रदेशमा वर्षाको सम्भावना नेपाल श्रीलंकासँग ४० रनले पराजित, श्रीलंका सेमिफाइनलमा नेपाल संवत् नेपाली माटोको संवत्: प्रधानमन्त्री ओली