पुस ५, रोल्पा । उमेर भर्खर २२ वर्ष भए पनि विष्णुमाया वली हिँडडुल गर्न सक्दिनन् । पाँच वर्ष अघिदेखि प्यारालाइसिसको संक्रमणबाट पीडित उनका हातखुट्टा राम्रोसँग चल्दैनन् । आफैँ अपांग विष्णु तीनजना नाबालक भदैको सहारा बनेकी छिन् । 

पुख्र्यौली घर रोल्पाको रांकोट छाडेर विष्णुका दाजु बालाराम वलीको परिवार पाँच वर्षअघि सदरमुकाम लिवाङ आयो । गाउँमा रहेको पाखो जग्गा बेचेर सदरमुकाम आएको वली परिवारले सानो घर बनाएर बसेको थियो । बालाराम वैदेशिक रोजगारीमा गए । विदेशमा कमाइ त्यति राम्रो नभएका कारण उनले पठाएको पैसा घर खर्चमै सकिने गर्दथ्यो । 

यसैबीच, बालारामकी श्रीमती यमुना वली बिरामी परिन् । यमुनाको उपचारका लागि विभिन्न ठाउँ लगियो । ऋण गरेर यमुनाको उपचार गरेको भएपनि रक्त क्यान्सरको बिरामी यमुनाको गत साल ३५ वर्षको उमेरमा निधन भयो । 

भाउजु यमुनाको मृत्यु हँुदा विष्णुसँग तीन नाबालक भदा भदै चार वर्षीय शिव, सात वर्षीया चेतना र १३ वर्षीया कमला साथमा थिए । दाजु विदेश रहेका कारण भाउजुको मृत्युको खबर पु¥याउन निकै समस्या भएको उनले स्मरण गरिन् । 

भाउजुको मृत्यु भएको केही दिनपछि दाजु बालाराम घर आई किरिया गरेको कमलाले बताइन् । कम्पनीबाट २० दिनको छुट्टीमात्रै पाएका कारण दाजु तत्काल विदेश फर्केको उनले बताइन् । विदेशमा कमाइ पनि राम्रो नभएकाले विष्णुका दाजु घर आउँदा खाली हात आएकाले विभिन्न व्यक्ति र संघसंस्थाको सहयोगमा भाउजुको काजक्रिया गरेको उनले बताइन् । 

अहिले विदेश रहेका दाजुले चार÷पाँच महिनाको एकपटक रु १०÷१५ हजार पठाउने गरेको उनले बताइन् । त्यही पैसाले सबै खर्च पु¥याएका छौँ, उनले भनिन् । 

वली परिवार बस्ने लिवाङ लहरीखोलाबाट करिब आधा घण्टाको दूरीमा दुईवटा निजी विद्यालय भए पनि शिव, चेतना र कमला एक घण्टा पैदल हिँडेर सामुदायिक विद्यालय पुग्छन् । 

नजिकको विद्यालय पढ्न त पैसा चाहियो नि, कहाँबाट ल्याउने र पैसा ? विष्णुले भनिन् । घरमा के खाउँ, के लाउँको अवस्था छ, बोर्डिङ पढाउने त सपनाको कुरा हो, विष्णु भन्छिन् । 

चारवर्षे शिव, सात वर्षे चेतना दैनिक दुई घण्टा पैदल हिँडेर विद्यालय आवतजावत गर्छन् । खोलाको बाटो भएका कारण वर्षात्को समयमा कसरी आवतजावत गर्लान् भन्ने चिन्ताले सताइरहन्छ, उनी भन्छिन् । 

कमलाले अध्ययन गर्दै गरेको विद्यालयले एसइइ परीक्षाको तयारीका लागि मंसिरदेखि चैतसम्म सबै विद्यार्थीलाई होस्टेल राख्ने गरेको छ । कमला पनि एसइइ परीक्षाको तयारीका लागि होस्टेल बस्नुपर्ने भयो । होस्टेल बस्नका लागि केही शुल्क जम्मा गर्ने अभिभावकको भेलाले निर्णय गरेको उनले सुनिन् । पैसा कहाँ खोज्ने भन्ने चिन्ताले उनलाई पिरोली रह्यो । 

कमलाले छिमेकमा समेत ऋण गर्न खोजिन् । धेरैसँग अनुनय विनय गर्दा बल्ल तल्ल ऋण पाएर विद्यालयमा जम्मा गरेपछि होस्टेल बसेर पढ्न पाउने भइन् । अहिले कमला होस्टेल बसे पनि उनको मन भने घरमै छ । अपांग फूपू अनि साना भाइ बहिनीले के खाए होलान् भन्ने चिन्ताले पिरोल्ने गर्छ उनलाई । 

आफ्नो समस्याका बारे विद्यालयमा जानकारी नगराएको कमलाले बताइन् । विद्यालयमा आफँै कसरी भन्ने ?, अभिभावक छैनन् । बुबाले विदेशबाट पठाएको पैसाले कापी कलम किन्ने गरेको उनले बताइन् । 

विद्यालयले केही महिना अगाडि नयाँ विद्यालय पोशाक थप गर्दा समेत किन्न समस्या परेको थियो, बल्लबल्ल किनेँ, कमलाले भनिन् । कमलाको घरको अवस्थाका बारेमा आफूहरुलाई कसैले जानकारी नदिएको विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष महेश न्यौपानेले बताउनुभयो । आर्थिक अवस्था कमजोर भएका विद्यार्थीलाई होस्टेलमा केही सहुलियत दिन सकिने न्यौपानेले बताउनुभयो । 

प्यारालाइसिसको बिरामी विष्णुले पैसाको अभावले उपचार गर्न छोडिन् । केही वर्ष दाङमा रहेको दिदीको घरमा बसेर दुई वर्ष पहिलेदेखि मात्र दाइको घरमा बस्न थालेकी हुन् । पैसा छैन केले उपचार गर्ने र ? विष्णुले भनिन् । हिँडडुल गर्न सक्दिनँ, घस्रिएर यताउती गर्नुपर्छ, भदाभदैले दाउरा, पानीको व्यवस्था गरे भने भान्सासम्म तयार गरिदिन्छु, विष्णुले भनिन् । 

वैदेशिक रोजगारीका लागि खाडीमुलुक जाने रोल्पालीको संख्या चालिसाँै हजारभन्दा बढी छ । धन कमाउन विदेशिएका कयाँै रोल्पालीको शव रातो बाकसमा फर्किएका छन् भने कयौँको घरबार समेत यसैगरी लथालिङग भएका छन् । 

स्वदेशमै रोजगारीका अवसर सिर्जना हुनसके अकालमै मृत्युवरण गर्ने तथा घरबार लथालिंग हुने अवस्थाबाट मुक्त हुने जानकारहरु बताउँछन् । उमा केसी/रासस