मङ्सिर २१, काठमाडौँ | एक दिन यस्तो आउनेछ जब महिला र पुरुष बीचको यो भेद समाप्त हुनेछ। पृथ्वीमा पुरुष जन्मिने छैनन्। शायद त्यतिबेला महिलाहरु मात्र बाँकी रहनेछन्। यदि पुरुषहरू समाप्त भए, तिनीहरूको ठाउँ कसले लिने? कस्तो प्राणीको जन्म होला । मानिसको पुस्ता कसरी अगाडि बढ्छ? किनभने पृथ्वीमा प्रजनन वा पुस्तालाई अगाडि बढाउने अधिकांश काम पुरुष र महिलाले सँगै गर्छन्। यी प्रश्नहरू उठिरहेका छन् किनभने अहिले मानव लगायत धेरै स्तनपायीहरूमा वाई क्रोमोजोमहरू समाप्त हुँदैछन्।

लोप हुँदै वाई क्रोमोजोम

मानिसको वाई क्रोमोजोम बिस्तारै मर्दैछ। अर्थात्, एक समय आउनेछ जब केटाहरू जन्मिने छैनन्। त्यहाँ केटीहरू मात्र हुनेछन्। अब केटाहरु जन्मिएनन् भने उनीहरुको ठाउँमा कस्तो प्राणी आउँछ ? के नयाँ सेक्स जीन विकसित हुनेछ? यो एउटा ठूलो प्रश्न हो। भर्खरै यस विषयमा एउटा शोधपत्र नेशनल एकेडेमी अफ साइन्स जर्नलमा प्रकाशित भएको छ । जसमा पुरुष उत्पादन गर्ने जीन हराउँदै गएको विषयमा अध्ययन गरिएको छ ।

पहिले वाई क्रोमोजोमले मानव लिङ्ग कसरी निर्धारण गर्छ भनेर बुझौं। अर्थात केटा र केटी कसरी जन्मिन्छन् भन्ने बुझौं। मानिस र अन्य धेरै स्तनपायी प्राणीहरूमा, महिलाहरूमा दुईवटा एक्स क्रोमोजोमहरू हुन्छन्। जबकि पुरुषहरूमा एउटा एक्स र अर्को क्रोमोजोम वाइ हुन्छ। तिनीहरूको नामले तिनीहरूको आकार परिभाषित गर्दैन। तर एक्स मा ९०० जीनहरू छन्, जसको लिंग निर्धारणसँग कुनै सम्बन्ध छैन। यसको मतलब केटा वा केटी तय गर्दैन।

वाइ क्रोमोजोममा लगभग ५५ जीनहरू छन्। यी बाहेक धेरै गैर-कोडिङ डीएनए पनि छन् । वाइ क्रोमोजोम एक्स भन्दा आकारमा सानो हुन सक्छ। उसको जीन कम हुन सक्छ तर उसले भ्रूणमा विकास गर्ने बच्चा केटा वा केटी जन्माउने भन्ने निर्णय गर्छ। सामान्यतया १२ हप्ताको गर्भावस्था पछि, मास्टर सेक्स जीनले बाँकी जीनहरूलाई पुरुष अण्डकोष उत्पादन गर्न निर्देशन दिन्छ। भ्रूणमा बनेको अण्डकोषले मात्र पुरुष हर्मोन स्राव गर्छ। जसका कारण केटाको जन्म हुन्छ ।

मास्टर सेक्स जीनलाई एसआरवाई (सेक्स रिजन अन द वाइ ) भनिन्छ। धेरैजसो स्तनधारी प्राणीहरूमा पनि मानिसजस्तै एक्स र वाइ क्रोमोजोमहरू हुन्छन्। सबैको एक्समा धेरै जीनहरू छन्। तर वाई शक्तिशाली एसआरबाई प्लस सुविधाको साथ आउँछ। अष्ट्रेलियाको प्लैटिपसको साझा जीन एक्सवाई छ। जस्तै मानिसमा एक्सएक्स छ। प्लेटिपसमा एक्स र वाइ समान छन्। यसको मतलब एक्सवाई स्तनधारीहरूमा सामान्य छैन।

१६६ मिलियन वर्षमा, वाई क्रोमोजोम ९०० जीनबाट ५५ जीनमा घटेको छ। जब मानिस र प्लैटिपस सँगै विकास गर्दै थिए। यसको मतलब हरेक १० लाख वर्षमा मानव वाई क्रोमोजोमले ५ वटा जीन गुमाउँदैछ। अर्थात्, आगामी ११ मिलियन वर्षमा मानिसको वाई क्रोमोजोमले आफ्ना सबै जीनहरू पूर्ण रूपमा गुमाउनेछ। यहीँ पुरुष जन्मको अन्त्य हुन्छ। तर प्रश्न उठ्छ कि यदि मानिसहरु पृथ्वीमा बाँचे भने उनीहरुका लागि कुनै नयाँ जीन बन्ने हो ?

Y क्रोमोजोम नभएका मुसाहरू

दुई प्रजातिका मुसाबाट वाई क्रोमोजोमहरू समाप्त भइसकेको छ। तर यी मुसाहरू बाँचिरहेका छन्। पूर्वी युरोपको मोल भोल्स र जापानको काँटेदार मुसा। उनीहरुको शरीरमा वाई र एसआरवाई क्रोमोजोमहरु नष्ट भएका छन् । तर एक्सएक्स क्रोमोजोम पुरुष र महिला दुवै लिङ्गमा देखिने गरेको छ। वैज्ञानिकहरूले यो किन भइरहेको छ बुझेका छैनन्। यद्यपि अध्ययन भइरहेको छ । यी दुवै मुसामा एसआरवाइ जीन छैन।

वाई क्रोमोजोम हराएपछि पुरुषको अन्त्य हुनेमा प्रश्न उठिरहेको छ । संसारमा छेपारो र सर्पका केही प्रजाति छन् जहाँ महिला मात्रै हुन्छन् । तिनीहरू आफैं पुन: उत्पादन गरेर पुस्तालाई अगाडि बढाउँछन्। यसलाई पार्थेनोजेनेसिस भनिन्छ। तर मानव र स्तनपायीहरूमा यो सम्भव छैन। हामी मानिसहरूलाई प्रजनन गर्न शुक्राणु र अण्डा चाहिन्छ। यदि शुक्राणु आवश्यक छ भने पुरुष आवश्यक छ।

यदि वाइ क्रोमोजोमहरू नष्ट भएमा मानव प्रजाति नष्ट हुन समय लाग्दैन। तर वाइ को सट्टा अरू केही क्रोमोजोम विकास हुन सक्ने सम्भावना छ। जसले यो काम गर्छ । तर यसबारे वैज्ञानिकहरुले अहिले नै केही भन्न सक्ने अवस्था छैन ।