खोज

-राजु विक
शोक न चिन्ता भोक न भकारीको उमेर हो बाला जीवन । कहिले काही ती बाला जीवनका झिनामसिना घटनाहरुको सम्झनाले मनलाई आनन्दित तुल्याउँछन् । सम्झिदा त आनन्द लाग्ने ती दिन भोग्दा कस्ता थिए होला शब्दमा वर्णन गर्न सकिन्न ।
बाल उमेर नै सुखी हुने उमेर हो । तर ती सुखका दिन विपनाले चपाएका सपना जस्तै कहाँ छोडियो ? कसरी छोडियो पत्तै पाइएन । तर अहिले भने सम्झना मात्रै बोकेर बाँचिएको छ ।
आफ्नो काखका, आँखाका बालबालिकाहरुलाई यसो हेर्दा तिनीहरु बालक हुन र छन् जस्तो लाग्दैन ।

तिनीहरु जन्मजात प्रौढ भएर आए जस्तो लाग्छ । तिनीहरुमा भारी भारी जिम्मेदारी भए जस्तो लाग्छ । तिनीहरुको आकाश साँघुरो भएर थिचिरहे जस्तो लाग्छ । तिनीहरुका घाम र जुन सिसाभित्र कतै कैद छन् कि जस्तो लाग्छ । मतलव तिनीहरुले घाम र जुन उदाएको र अस्ताएको देखेका छैनन् । न त तिनीहरुले बगैचा देखेका छन् । न त पुतलीहरु नै । कहिलेकाही सङ्ग्रहलाय र प्रयोगशालामा जाँदा पिनमा उनेर राखेका पुतली देख्दा अचम्म मान्छन् ।

उत्सवहरुमा जाँदा कृतिम फुलका गुच्छाहरु देख्दा रमाइलो मान्छन् । तिनीहरुले नदी पनि देखेका छैनन् । नदीको किनारामा बगर छ । कहिलेकाही बाढीमा यो बगर पनि सागर हुन्छ भन्ने कुरा उनीहरुलाई थाहा छैन । नदीका    धेरै रुप छन् । यसले धेरै सजिला असजिला बाटा र पाटाहरु पार गरेर आएको हुन्छ भन्ने पनि उनीहरुलाई थाहा छैन । भोग्दै जाँदा जीवन पनि नदी झैँ बनिदिन्छ भन्ने तथ्यलाई बुझ्न उनीहरुलाई लामो समय लाग्ने छ ।

उनीहरुले दिन, बार, महिना र वर्षका नामहरु घोकेका छन् । यसकै आधारमा आफ्नो जन्म दिन मनाउँछन् । बत्ती निभाउँछन् । केक काट्छन् । शुभकामना आदानप्रदान गर्छन । तर पनि उनीहरुले हरेक दिनका रुप देखेका छैनन् । घाम, पानी, बादल, आँधीहुरी, अँधेरी र उजेलीले उनीहरुको उर्वर फाँटलाई भिजाएको छैन । सेकताप गरेको छैन । त्यसैले उनीहरु पत्थर जस्तै छन् । थाहा छैन, कसैले देवता बनाएर मन्दिरमा सजाउन पनि सक्छ र पत्थर भनेर बाटोमा बिछाउन पनि सक्छ ।

हरेक महिना आआफ्नै रुप लिएर आउँछन् भन्ने उनीहरुलाई थाहा छैन ।हरेक महिनाका आँसु र हाँसो उनीहरुले देखेका छैनन् । हरेक महिनालाई साथी बनाएर लुकामारी खेल्न पाएका छैनन् । न अँगालेका छन् एक गुडियाका भाँती उसलाई । न सँगालेका छन् टालाटुलीका नाना चाचा झैँ उसलाई ।

बरु उनीहरुका निम्ति हरेक महिनाको अन्त्य र आगमन आगो जस्तै पोल्ने र हिउँ जस्तै चिस्याउने भएर आउँछ । किनकि हरेक महिनाको अन्तिम दिन उनीहरुको हातमा स्कुलको बिल पर्छ र हरेक महिनाको शुरु दिन बाबाआमाको ऋण र गाली पर्छ ।  

हरेक पल्टका नववर्ष मनाउदा पहिलो वर्षको सतगत उनीहरुले आफ्नै हातले भित्ताको क्यालेण्डर फेरेर गर्छन् । क्यालेण्डरका दुई तिन थरीका गते घोक्छन् र त्यसैका आधारमा दुई तिन पल्ट नववर्ष मनाउँछन् । हरेक नववर्षमा एक थपिदै गएको छ भन्ने तथ्यलाई उनीहरुले राम्रोसँग बुझ्छन् । जुन हरेक दिनको होमओर्क डायरीमा थपिएको गते, बार र होमओर्क जस्तै पट्यारिलो, चट्यारिलो र कोक्याउँदो स्वादको मान्छन् उनीहरु । हरेक वर्षमा बढ्दै गएको कक्षा, मोटाउँदै गएका पुस्तक र थपिदै गएका दबाबले उनीहरुलाई बाँच्न भन्दा मर्न धेरै सजिलो भए जस्तो लागेको हुन्छ । जो कसैलाई बताउने हिम्मत उनीहरुमा छैन ।

सोच्छन्, कुनै दिन उनीहरु बाआमाका धेरै प्यारा थिए । आज उनीहरु नै घोचिला र पेचिला   बनिरहेछन् । अहिले उनीहरुको मुखबाट कोखाई बाबा को खाई ? आउँदैन । चुनान बाबा चुनान आउँदैन । उनीहरु पहरा बसिरहेछन् र भनिरहेछन् ( “यो नखा । त्यो नखा । उठ । अहिल्यै नसुत । धेरै नसुत । धेरै नबोल । धेरै नचल । धेरै नडुल । धेरै नहेर ।     धेरै नला ।…………. पढ्ने मान्छेले पनि यसो गर्छन् । पढ्ने मान्छे पनि यस्तो हुन्छन् । पढ्ने मान्छे त ज्ञानी हुन्छन् । देउता जस्तै हुन्छन्  । तँ जस्ता राक्षस हुन्छन् ? ज्ञानी र देउतालाई नबुझेका उनीहरुले राक्षसलाई भने राम्रोसँग बुझ्न पाउँछन् किनकि राक्षस ठ्याक्कै उनीहरु जस्तै हुँदो रहेछ ।

बाबुको काँध चढेर मेलाजात्रा हेर्न जाँदाका दिन कति रमाइला, उत्साही र तागतिला हुन्थे उनीहरुका । आमासँग टालाटुली बटुली र गुडिया खेल्दा कति आनन्द मान्थे उनीहरु । हजुरबा आमाको लाडप्यार र पालनपोषण उनीहरुका लागि शाही खुराक र सेवाभन्दा कम थिएन । अहिले पनि बिचरा ती दुई वृद्धवृद्धा उत्तिकै लाडप्यार गर्छन् । उत्तिकै माया र सुसार गर्छन् । बाबाआमाले हप्काउँदा, पिट्दा झगडा गर्न तम्सिन्छन् ।

बिचरा मेरो नानी पढाइको पिरले टाक्सियो भन्छन् । घरमा गाली गर्छौ । स्कुलमा गाली गर्छन् । पिट्छन् । थर्काउँछन् । डर दिन्छन् । धम्की दिन्छन् । यस्तो नि हुन्छ पढाइ । पढ्न पर्दैन । पढेर हात्ती ठुलो भएको होइन । जानेर ह्वेल ठुलो भएको होइन । यसो भन्दा बाबा आमासँग उनीहरुको कतिपल्ट झडप भएको थियो ।

यी बुढाबुढीले छोराछोरी बिगारे भन्ने अभियोग समेत लगाइएका थिए । “कालो अक्षर भैँसी बराबर भएकालाई के थाहा पढाइको महत्व ?” समेत भनिएका थिए । बिचरा बुढाबुढी मायाका लागि कति अभियोग सहन्छन् । त्यो उनीहरुलाई कत्ति मन पर्दैन । यसैले हुन सक्छ, आजभोलि उनीहरु आफ्ना ती मित्रहरुसँग रहन पाउँदैनन् । विदामा या कुनै अवसरमा गाउँमा या उनीहरुकहाँ जाँदा खुब रमाउँछन् ।

उनीहरुले माया गर्छन् । जुनकुनै बेला पक्ष लिन्छन् । बालाखा टाउसियो । पढ्न पर्दैन भन्छन् । जहिले पनि कोखाई र चुनान भन्छन् । त्यस्ता मायालु ईश्वर उनीहरुले अन्त भेट्दैनन् । हुनसक्छ, उनीहरु तिनैको आदिम देशमा गएर यो दुःख र  हस्तक्षेपकारी दुनिया बिर्सिन चाहन्छन् ।

उनीहरु सोच्छन, “हाम्रा हजुरबाआमा शिक्षक किन भएनन् ?” नभन्दै उनीहरुले पढ्न भन्दैनन् । उनीहरुले होमओर्क दिदैनन् । भुलचुकमा कुनै गल्ती हुँदाका दिन, विद्यालयबाट कम्पलेन आउँदाका दिन, बाबाआमाबाट तिरस्कृत हुँदाका दिन उनीहरु पूर्णतः हजुरबाआमाका श्रणार्थी बन्छन्, बन्थे । त्यो समय हजुरआमाले गाएका लोरी गीत उनीहरुलाई घोक्नु पर्दैनथ्यो । हजुरबाले भनेका कथा उनीहरुलाई घोक्नु पर्दैनथ्यो । बिना होमओर्क, बिना घोकाइ, बिना दबाब लोरी गीत र कथा झैँ हरेक दिनका पाठ पनि जान्न पाए कति मजा हुने थियो भन्ने अनुभवको छाप उनीहरुको जीवनभरि रहिरहने छ ।

बाबुको काँध चढेर मेलाजात्रा होइन स्कुल जाँदा उनीहरु धेरैपल्ट रुन्छन्, रोए । बाबुले ललिपप खुवाउँदै सम्झाउँछन्, “मेरो छोरो ज्ञानी छ । पढेर ठुलो मान्छे बन्ने छ ।”
ठुलो शब्दले कता कता छुन्छ । सुक्क सुक्क रोकेर, स्कुल बिर्सेर, ललिपप चाट्न छोडेर भन्छन, “कत्रो ठुलो ? तपाईँ जत्रो ठुलो बाबा ?” बाबालाई आफु सानो लागेको हुन्छ । “होइन, होइन म जत्रो होइन ।”
“ जत्रो  त ? हाम्रो माले गोरु जत्रो  ठुलो ?”
“त्यो पनि होइन छोरा ।”
“भैसी जत्रो  ठुलो त ? कि पिताम्वर काकाको घोडा जत्रो  ठुलो ?”
“त्यो पनि होइन छोरा ।”
“कि हजुरबाआमाको हात्ती र ह्वेल जत्रो ठुलो बाबा ?”
“ए ! त्यसको लागि त पढ्नु पर्दैन नि ।”
बाबु झस्किन्छन्, “त्यसो होइन छोरा ।”
“ कत्रो त, रुख जत्रो  ठुलो ?”
फोन आउँछ । बाबालाई अल्लि सान्दर्भिक लाग्छ र भन्छन्, “हो, त्यत्रै छोरा ।”
उसले ललीपप फाल्दै, खुट्टा फाल्दै प्रतिकार गर्छ । “म त्यत्रो हुन्न बाबा । हाम्रो घर सानो छ । म घरभित्र अट्दिन । तपाईँहरुसँग बस्न पाउँदिन । बाहिरै बस्न पर्छ ”।
बाबा लोट्छन् । फोन र उनीहरु पनि लोट्छन् । ओठ काट्छ । बाबाले त्यसैमाथि चुट्छन् । कति समय रोएथे उनीहरु । रोइरहेका छन् उनीहरु ।  
एउटा चटकेको काल्पनिक घटना उनीहरुलाई आफ्नै घटना जस्तो लाग्छ । कता कता डर पनि लाग्छ ।

कहिलेकाहीँ झुक्काएर स्कुलको छानोमा ढुङ्गा फाल्दा, झ्यालढोका हान्दा, फर्निचर तोडफोड गर्दा उनीहरुलाई आनन्द लाग्छ । बगैचामा फुलहरु टिप्दा, गमला फुटाउँदा उनीहरुलाई झनै शीतलो महसुुस हुन्छ । उनीहरुले यो कामलाई गल्ती मान्दैनन् । यो काम गर्ने कसैलाई दोषी पनि देख्दैनन् । उनीहरुका निम्ति यस्तो काम गर्ने व्यक्ति बहादुर मानिस ठहर्छ । नसकेर हो । यी काम त के हुन् र ? सके स्कुलै भत्काइदिन्थे उनीहरु । हुन सक्छ, जेल घर जस्तो स्कुल र कैदी जस्तो आफुलाई उनीहरु कहिल्यै रुचाएनन् ।

आज भने उनीहरुको मनमा स्कुल प्रति धेरै प्रेम र श्रद्धाभाव छ । उनीहरुमा धेरै तागत भरिएर आएको छ । त्यसैले हुन सक्छ, सबेरै उठे । ज्ञानी भएर आफ्नो काम आफै गरे । स्कुलले दिएको जिम्मेदारी पनि अति राम्रोसँग पूरा      गरे । आमालाई भान्सामा पनि सघाए । बाबाको कोठा र सामान समेत मिलाइदिए ।

उनीहरुको खुसी र उमङ्ग देखेर उनीहरुका प्रेमी हजुरबाआमा खुब रमाए । सबेरै खाना खाए र स्कुल गए ।किनकि, हिजो प्रधानाध्यापकले भन्नु भएको थियो । “भोलि बालदिवस हो । किताब बोकेर आउनु पर्दैन । टिफिन र पानी मात्र लिएर आए हुन्छ । भोलि त पढ्न, लेख्न पनि पर्दैन । भोलि तिमीहरुकै सांस्कृतिक कार्यक्रम छ । खेलकुद छ । नाटक छ । चटकेको जादु, कथा र खेल पनि छ । भोलि त तिमीहरुको दिवस । गाऊ, नाच, हाँस, खेल, रमाऊ । भोलि त बालदिवस । तिमीहरुको ठुलो चाड । बालदिवस !”
उनीहरुले आनन्दको सास फेर्छन । घुटुक्क थुक निल्छन् र मनमनै भन्छन् ।
“हेडसर ! सधैँ बालदिवस किन आउँदैन ?”