टेक शाही/साउन १, डोल्पा । तल्लो डोल्पाका स्थानियहरुले छतमा आगोको राँको बालेर साउने सक्रान्ती मनाए ।
सल्लाको दियालोले छतका कुना कुनामा आगोको राँको बालेर साउने सक्रान्ती मनाउदै लुतो फालेका छन । दियालो बालेर लुतो फाल्ने प्रचलन तल्लो डोल्पाका सबै गाँउहरुमा रहेको पाइन्छ । तर त्रिपूराकोट नगरपालिकाको साबिकको पाहाडा गाबिसको शेरगाँउ र भोटगाँउमा भने यो दियालोको राँको बालेर साउने मनाइदैन । त्यसका साथै मथिल्लो डोल्पाका कुनै पनि बस्तिका मानिसले यो पर्व मनाउदैनन ।
साउने सक्रान्तीको दिनमा साँझ पख दियालोको राँको बालेर लुतो फाल्ने प्रतलन तल्लो डोल्पाका मुड्केचुला गाँउपालिका,जगदुल्ला गाँउपालिका,त्रिपूरा सुन्दरी नगरपालिका,ठुलिभेरि नगरपालिका र काईको गाँउ पालिकाका सबै गाँउहरुमा रहेको पाइन्छ । एक गाँउका मानिसले अर्को गाँउका मानिसलाइ गालि गर्दै आगोको राँकोहरु फाल्ने र त्यसैलाइ लुतो फालिएको अर्थात साउने बिशेष चाड मनाइएको मान्ने चलन डोल्पामा रहेको छ ।
डोल्पा अन्य पूराना परम्परागत चाडवाडहरु लोप हुदै गए पनि साउनेमा राँको बालेर लुतो फान्ले पर्वले भने हाल सम्म पनि प्राथमिकता पाएको नागरिक समाजका अगुवा सुरेन्द्र ढकालले बताउनुभयो । अबका दिनमा छतमा धेरै राको बाल्ने भन्दा पनि एक ठाँउमा मात्र बालेर लुतो फाल्नु राम्रो हुने जमाना परिवर्तन सँगै परम्परालाइ बचाइ राखि केहि हत सम्म न्यूनिकारण गरेमा बातावरणिय असरको कमी हुने पनि ढकालले बताउनु भयो ।
तल्लो डोल्पाका सबै गाँउहरुमा प्रत्यक घरका छतमा दियालोको राँको बालेर ल्ुतो फाल्ने गरिन्छ । त्यहि छतमा बिचमा ठुलो राँको बालिन्छ र छेउमा कुखरा र बोकाहरुको बलि दिने प्रचलन पनि रहेको छ । यसरि बलि दिदा घरपरिवारलाइ पुण्य हुने र घरपरिवारका ग्रह्दशा नष्ट भइ सकारात्मक र राम्रा कामको शुभारम्भ हुने परम्पारगत मान्यता रहेको छ ।
आइतबार डोल्पाको सदरमुकाम दुनैमा पनि भब्य रुपमा छतमा राँको बालेर साउने मनाउदै लुतो फालेका छन । बर्ष भरिका द्ुख कष्टहरु नष्ट गर्ने दुष्मनलाइ परास्त गरि सुखका दिनको शुभारम्भ गर्ने पर्वका रुपमा लिने गरिएको गाँउका बुढापाकाहरुले बताउछन । श्रावणको १ गते साउने सक्रान्तीलाइ कर्कट सक्रान्तीको रुपमा पनि मनाउने गरिनछ ।
सूर्य मिथुन राशिबाट कर्कट राशिमा प्रबेश गर्ने भएकाले श्रावणको १ गतेलाइ साउने सक्रान्तीको रुपमा मनाइन्छ । माघ १ गते मक्रसक्रान्तिका देखि देखि सूर्यले उत्तरतर्फको यात्रा गर्ने र सूर्यले आजैका दिन देखि दक्षिणको यात्रा गर्ने भएकोले यस सक्रान्तीलाइ दक्षिणायन कर्कट सक्रान्ती पनि भन्ने धार्मिक मान्यता रहेको छ ।