खोज

सबैले सुनेकै हुनुपर्छ, बालबालिका भविष्यका कर्णधार हुन भनेर । धेरैले परिक्षामा विधार्थी
शिर्षकको निबन्ध लेख्दा यो पंक्ति पक्कै पनि लेख्यौ होला अनि धेरै अङक ल्यायौ पनि होला । के सबै
बालबालिकालाई भविष्यका कर्णधारका रुपमा परिणत गर्न सफल भयो होला त हाम्रो शिक्षा निति, समाज र राष्ट्र ।
यस विषयमा पक्कै पनि हामीले सोचेका नै छैनौ जस्तो भान हुन्छ मलाई अहिले । बत्ति मुनिको अध्यारोमा
रुमलिरहेका छौ अझै पनि । यस विषयमा अनविज्ञ नै छौ । अनुसन्धान गर्ने समय छैन या यसको ठेक्का अरु कसैको
हो भनेर मुखामुख गर्देमा मख्ख छौं । आखिरमा चपेटामा पर्ने हाम्रै श्रृजनशिल नानीका जीवन नै हो । कस्तो
बिडम्बना भनौ या कस्तो मानसिकता ।

वास्तविकता र यथार्थ मात्रै
जान्ने चाहा हामीमा हुँदो हो त यी भयावह अवस्थाका मुकदर्शक हुनु नपर्ने थियो । के गर्नु सूर्यलाई हातले
छेक्न खोजेसरी कहाँ पो यथार्थलाई छेक्न सकिँदो रहेछ र ? हाम्रो देशमा अधिकांश मानिसहरु गरिबीको रेखामुनि
नै छन् । त्यस परिणामको पहिलो शिकार नै मूलत बालबालिका भएका छन् । शिक्षा, स्वास्थ्यबाट दुर्गम
दुरदराजका बालबालिका प्रत्यक्ष असरमा परेका छन् । सरकारले देशमा रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्नु आवश्यक छ
। त्यही रोजगारीको अभावले गर्दा बालबालिकालाई मजदूरी गर्न शहर पठाउछन् । सपना सजाउने बेलामा, किताब
बोक्ने बेलामा उनीहरु बालश्रमिक हुन बाध्य छन् । एक पटक हामीले सोध्ने हो भने पक्कै पनि यस्ता नानीहरुको
वास्तविकता बुझथ्यौ कि हामीले । आफ्ना नानी सबैका लागि प्राण भन्दा प्यारो नै हुन्छ । त्यो माया केबल
धनीको मात्र हुन्छ भन्ने छैन्, महङ्गा विद्यालयमा नहाल्दैमा कुनै अभिभावकले कम माया गरेको भन्न मिल्दैन्
।

वास्तविकता ज्यादै मर्मस्पशी हुन्छ । उनीहरु बाध्य छन् के
गर्नु सरकार मात्र रमिते भएको छ । काठमाण्डौंमा हजारौ विधार्थी महंगा विद्यालयमा भर्ना गराउन दौड धुप
भनसुन नै चल्छ । मेरो छोरा या छोरी यसमा उसमा पढ्छे भनेर छाती फुलाई रहदा मेरो मन ज्यादै दुख्छ । बिचरा
ति अबोध भोका नानीहरु एक छाक मात्रै खान पाए कस्तो होला सोच्दै दिन बिताउन विवश छन् । सरकारले पनि
शिक्षामा जोड दिन आवश्यक छ । सर्वप्रथम त रोजगारको सिर्जना गरेर हरेक परिवारलाई आत्मनिर्भर बनाउन आवश्यक
छ । सरकारी विद्यालयको गुणस्तर बढाउन आवश्यक छ । जसले गर्दा गाउँ गाउँबाट बालश्रमिक होईन दक्ष जनशक्ति
उत्पादन होस् । जबसम्म राष्ट्र शिक्षित हुदैन् तब सम्म हाम्रो बालबालिकाको भविष्य उज्जवल हुन सक्दैन् ।
एउटै परिवारमा नि छोराछोरीबीच विभेद प्रशस्त पाउन सक्न्छि। “छोरा निजी स्कूल छोरीलाई सरकारीमा” हाल्ने
गलत परिपाटिले हाम्रो समाजको विभेदकारी सामाजिक संरचना एवं मानसिकतालाई चित्रण गर्दे लैङगिक विभेद
व्याप्त रहेको तितो सत्य प्रस्तुत गरेको गर्दछ । आखिरमा विभेद त घरबाट नै त सुरु हुदो रहेछ नि । पैतृक
सतात्मक सामाजिक संरचनामा नै त्रुटि देखिन्छ, छोरी अर्काको घर जाने जात अनि छोरा बुढेसकालको लाठी भनेर
विभेद गर्नु रोगी मानसिकताको उपज हो । शैक्षिक गुणस्तरमा नै विभेद छ, अन्तत गुणस्तर एवं विश्वब्यापी
वैज्ञानिक शिक्षाको नाममा च्याउ सरी उमरिन थालेका महंगा निजी विद्यालयले नि छोराछोरीको विभेदको फाइदा
उठाइ रहेका छन्।सरकारको मौनता पनि यसको मुख्य कारण जस्तो देखिएको छ । सरकारी र निजी दुवैमा उस्तै
किसिमका गुणस्तर हुदो हो त यस्ता यावत विभेदबाट हामी गुज्रीनु पर्देन थियो होला ।

तपाईका छोराछोरीलाई कहाँ पढाउने ईच्छा छ,निजी वा सामुदायिक विद्मालय भनेर जो
कोही सर्वसाधारणलाई प्रश्न सोधीने हो भने उत्तर के आउँला । के यस्ता प्रश्नका उत्तरका लागि गहिरिएर एक
पटक सोचलान त । शिक्षा सबैको नैसरगिक एवम् आधारभूत आवश्यकता हो । अहिले विद्मालय चयन नै आर्थिक हैसियतको
मापकको परिसूचक भए जस्तो सत्यानूभूत हुन थालेको छ । शिक्षा जस्तो संवेदनशील विषयमा देखिएको दुई धार र
संरचनाका विद्मालय हाम्रो समाजमा व्यापत छन् । निजी भन्नासाथ आर्थिक हैसियत सुदृढ भएका पढ्ने अनि
सामुदायिक भन्न साथ निम्न आर्थिक हैसियत भएका मात्र पढ्छन भन्ने धारण छ हाम्रो समाजमा । शिक्षा आर्जन
प्रकियामा नै गम्भीर असमानता व्यापत छ । तथाकथित नेताका मीठा भाषणमा त भनिन्थयो, के गरीब के धनी हामी
सबै समान अनि खोई त शिक्षा आर्जन शैली र पद्धतिमा एक रुपता एवं समानता । अन्त्तयमा आफ्नै पुरपुरोमा हात
लाएर कर्मलाई सराप्दै हुने हार दैव नटार भन्नु शिवाय सर्वसाधारणसँग विकल्प शून्य छ । के साँच्ची नै यही
हाम्रो समाजको वास्तविकता हो त ? निजी विद्यालयको बलियो विकल्प भएर अब सामुदायिक विद्यालयले समाजको
लैंगिक विभेदमा उठेको प्रश्नको उत्तर दिन आवश्यक छैन र ।

मनोज बोहोरा
शिक्षाःएम.वि.ए, बिसिए
सुरुङ्गा-५,
झापा